Środowiskowe historie jeziora Rusałka

Poznańskie jezioro Rusałka, czyli zbiornik spiętrzający potok Bogdanka, zostało utworzone w czasie okupacji niemieckiej, w latach 1941-1942, otrzymując w tamtym czasie nazwę Elsensee. Do wykopania niecki jeziora zmuszona została ludność pochodzenia żydowskiego – osoby więzione w nazistowskich obozach pracy przymusowej w Poznaniu i Żabikowie – natomiast do umocnienia jego brzegów wykorzystano macewy pochodzące z likwidowanych żydowskich cmentarzy. W czasach powojennych zdecydowano, aby projekt kontynuować. Paradoksalnie zatem współczesna funkcja rekreacyjna Rusałki i podporządkowane jej otoczenie przyrodnicze jest przedłużeniem nazistowskiej intencji stworzenia tu miejsca wypoczynku. Historia budowy jeziora Rusałka – sztucznego i względnie młodego ekosystemu – splata się z dynamiką przeobrażeń lokalnego środowiska. Czas historyczny nakłada się tu na czas cykli wegetacyjnych i toczące się poza polem naszego widzenia podwodne życie. Specyficzna natura urbana stanowi obecnie przestrzeń rekreacji jako fragment zachodniego klina zieleni; jest także ostoją bioróżnorodności i bioretencji.

Podczas spaceru uczestnicy zastanowią się wspólnie nad trudnym dziedzictwem procesu budowy Rusałki, podejmą próbe odtworzenia jej wielokierunkowych środowiskowych historii oraz porozmawiania o Zagładzie jako projekcie ekologicznym. Spacer warto też potraktować jako ćwiczenie z uważności i międzygatunkowej empatii: poszukać rosnącej tu zimą płomiennicy (Flammulina velutipes), przyjrzeć się roli rdestnicy kędzierzawej (Potamogeton crispus) i przywołać masowe wymieranie małży słodkowodnych z gatunku Anodonta.

Spacer poprowadzi Mikołaj Smykowski, adiunkt w Instytucie Antropologii i Etnologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Laureat I nagrody w konkursie im. Majera Bałabana za dysertację Ekologie Zagłady. Współtwórca koncepcji środowiskowej historii Zagłady prezentowanej na łamach Journal of Genocide Research. Prowadzi badania nad dziedzictwem żydowskim i materialnymi pozostałościami Zagłady w kontekście ekologicznym, których wyniki publikował w Rethinking History, Przeglądzie Kulturoznawczym, Tekstach Drugich, Kontekstach. Interesuje się antropologią środowiskową, etnografią wielogatunkową i biodeterioracją dziedzictwa.